11 november 2017
Het verhaal van Marie-Anne
Mij trof het verhaal van Marie-Anne, een verstandelijk beperkte bewoonster van een gezinsvervangend tehuis die borstkanker had en nood-gedwongen werd geopereerd. Haar begeleidster zette daartoe wel heel bijzondere stappen die de normen van professioneel handelen ver overschreden. Hier volgt een stukje van dat verhaal.
“Spijt heb ik niet, maar …”
Marie-Anne was doodsbang voor de operatie. Ze was vooral bang voor het ziekenhuis, want ‘in een ziekenhuis ga je dood’. Begeleidster Marja krijgt haar zover dat ze naar het ziekenhuis gaat en de operatiezaal wordt binnengereden. Daarvoor moest Marja halfnaakt in een operatieschort en met een zuurstofmasker op naast Marie-Anne in bed gaan liggen en beloven dat ze ook geopereerd zou worden. Marja hierover: “Ik ben haar gevolgd in haar angst en daar naar gaan handelen. Met elk stapje rekten mijn eigen grenzen ook weer een stukje op, veel verder dan ik van tevoren had kunnen bedenken. Spijt heb ik niet, maar of ik het opnieuw zou doen?”
Afdwingen van gehoorzaamheid
Andries Baart – presentie-expert – zegt hierover: “Als de krant hier lucht van krijgt, kun je het wel schudden. Maar wat een verstandigheid! En wat een moed! Wat een professional! Wat een geluk voor deze cliënt.”
Hij beschrijft hoe professionals “… de laatste 35 jaar geleidelijk en steeds dieper ‘onder het juk’ zijn gekomen van regels, procedures en het canon van hun vakgebied. Deze systemisering ziet hij als een manier om een vakgebied ‘in cultuur’ te brengen, wat letterlijk betekent: gedisciplineerd, getemd. Het verwordt evenwel steeds meer tot het afdwingen van gehoorzaamheid; de dood in de pot voor het vakmatig handelen“.
Praktische wijsheid – deugdzaam handelen
Daarom breekt Andries een lans voor praktische wijsheid, teneinde de vakmatigheid tegen ‘oprukkende’ systeemgrenzen en regeldrift te beschermen.
In het dagelijks werk met cliënten zijn vaak besluiten nodig die zich niet door regels maar actuele noden laten leiden. Waar vaardig en kundig handelen noodzakelijk is en doen wat nodig is. Dat berust nauwelijks op een rationeel keuzeproces of analytische benadering, maar in een split second besluiten wat op dat moment het goede is. Want vaak ontbreekt de tijd en is de vraag te complex; geen logisch afleiden maar vliegensvlug afwegen.
Dan vertrouwen we op andere innerlijke bronnen: aanvoelen, intuïtie, lichamelijke gesteldheid en met heel veel opgeslagen ervaring automatisch handelen. Het is denken met gevoel. Of beter nog: het goede doen door een deugdzaam mens. Baart breekt een lans voor deugdzaam handelen: vanuit liefde, mededogen, trouw, welwillendheid en vergevingsgezindheid, maar ook verontwaardiging!
Tussen het goede en het juiste
Dat vraagt handelen in vrijheid. Want weten wat goed is om te doen is niet hetzelfde als van het juiste weten. In die ruimte tussen het juiste en het goede moet de professional kunnen handelen. Het is de plek der moeite, maar ook precies daar waar je als professional moet zijn; hier ligt je opgave!
Die ruimte verhoudt zich per definitie slecht met strikte regels en roept dus spanning op: durven wij die te vullen met onze professionele wijsheid? Dat kun je niet zomaar, het vraagt jaren praktisch oefenen. En het vraagt moed. En beroepskrachten die, rijkelijk toegerust met de beste kennis, methoden en tools, op een vrije en kritische wijze hun verstand gaan gebruiken. Helaas worden die ook snel verdacht van onprofessioneel en onverantwoord, want onverantwoordbaar handelen.
Buiten de lijntjes kleuren
Kort geleden sprak ik een bevlogen corporatie-bestuurder bij wie ik die deugdzaamheid en verontwaardiging goed herkende: binnen de regels een eigen koers varen en daarmee soms heel bewust ‘buiten de lijntjes kleuren’: “daarom geven wij twee maal zoveel uit aan leefbaarheid uit als wettelijk is toegestaan; dat kan ik prima uitleggen.” Hier spreekt de innerlijke zekerheid over wat goed is. “Dat extra leefbaarheidsgeld gaat o.a. naar onze huismeesters en buurtbeheerders. Het merendeel van hun tijd zijn die op straat en leggen veel contacten. We vinden het belangrijker dat ze een praatje maken in de buurt en een aanspreekpunt zijn voor bewoners, dan dat ze een lampje verwisselen: ze zijn echt de ogen en oren van de wijk.”
Moreel kompas
Het is fijn wanneer je – van bestuurder tot professional – durft vertrouwen op je moreel kompas. Zelf merk ik dat mijn innerlijk kompas behoorlijk kan wiebelen en ik mijn koers kwijt kan zijn. Vaste waarden als inkomenszekerheid, een goede gezondheid en de woonplek staan onder druk. Innerlijke onzekerheid, negatieve emoties en gedachten spelen op; mijn kracht en moed om door te gaan wankelen. Door te putten uit verhalen die raken en gesprekken die verschil maken, vind ik weer vaste grond onder de voeten en kom ik thuis bij mijzelf – Inspiratie is voeding voor de ziel, weet je nog? Zo hervind ik mijn eigen richtsnoer en versterk ik mijn innerlijk leiderschap.
Innerlijk leiderschap: je eigen schat ont-dekken
Innerlijk leiderschap is als een schat die het verdient steeds weer ont-dekt te worden. En te mogen schitteren, voor jezelf en anderen. Het gaat erom je moreel kompas en al je ervaring en talent tot uitdrukking te brengen als praktisch wijze professional. De wijsheid zit in het doen; nooit alleen maar voor jezelf alleen, maar voor allen om je heen. Dat is de opdracht van het leven: vanuit je hart, met inspiratie en naar vermogen geven wat je te bieden hebt. Want groeien doet bloeien en geven doet leven.
